آخوند مكتبی و شاگردان

داستانی كه مثنوی نقل كرده معروف است كه يك آخوند مكتبی بود كه‏ بچه‏های زيادی را درس می‏داد ( در قديم بچه‏ها را خيلی اذيت می‏كردند) بچه‏ها دلخوشی شان اين بود كه روزی از چنگ اين آخوند خلاص و آزاد بشوند . بچه‏های زرنگ با خود گفتند كه ما چكار كنيم كه آخوند ما را رها كند . نقشه‏ای كشيدند . فردا يكی از بچه‏ها كه اول آمد - و آخوند نشسته بود -
گفت : جناب آخوند خدا بد ندهد ، مثل اينكه مريض هستيد ، كسالتی داريد  گفت نه كسل نيستم برو بنشين . رفت نشست . نفر بعد آمد و گفت : جناب آخوند رنگ رويتان امروز پريده . آخوند كمی آرامتر گفت : برو بنشين سرجايت . سومی آمد و همين را گفت ، و آخوند صدايش كمی شل‏تر شد . ترديدش برداشت كه شايد من مريض هستم . هر بچه‏ای كه آمد همين را گفت .
سرانجام آخوند گفت : بلی كسلم ، خيلی ناراحتم ، و از او اقرار گرفتند كه‏ ناخوش است . گفتند اجازه بدهيد برايتان شوربائی بپزيم ، و كم كم آخوند مريض شد و رفت دراز كشيد ، شروع كرد به ناله كردن و به بچه‏ها گفت‏ برويد منزل كه من ناخوش هستم .بچه‏ها هم همين را می‏خواستند . غرض اينكه اين بچه‏ها در اثر تلقين ، اين بدبخت را انداختند و مريض‏ كردند .
حضرت فرمود : [ ای هشام ! ] اصلا به قضاوت مردم ترتيب اثر نده . و عجيب دعوتهايی است راجع به استقلال عقل و فكر . فرمود : « لو كان فی‏ يدك جوزش و قال الناس فی يدك لؤلؤش ما كان ينفعك وانت ».«تعلم انها جوزش ، و لو كان فی يدك لؤلؤش و قال الناس انها جوزه ما ضرك و انت تعلم انها جوزش » . اگر تو گردوئی داشته باشی و هر كس به تو می‏رسد بگويد چه لؤلؤهای عالی‏يی داری ، قيمتش چند است ؟ همه مردم بگويند لؤلؤ ، وقتی تو خودت می‏دانی كه گردو است نبايد در تو اثر داشته باشد ، هر چه می‏خواهند بگويند . عكس قضيه : اگر تو لؤلؤی در دست داشته باشی و هر كس به تو می‏رسد بگويد اين گردوها را از كجا آورده‏ای ، تو نبايد ترتيب اثر بدهی . پس نبايد به قضاوت مردم تكيه داشته باشی . تو اول‏ تشخيص بده كه چه داری ، واقعا ملكات خودت چه هست ، ايمانت چه هست ، يقينت چه هست ، اگر ديدی كه چيزی نيستی ، گيرم كه مردم اعتقاد خيلی‏ زيادی هم به تو دارند ، امر به خودت مشتبه نشود ، به فكر اصلاح خودت‏ باش . عكس قضيه : اگر احساس می‏كنی كه راهی كه می‏روی راه خوبی است ، گيرم مردم تو را تخطئه می‏كنند نبايد به حرف آنها ترتيب اثر بدهی .

                                                   تعليم و تربيت در اسلام (متفكر شهيد استاد مرتضی مطهری)